Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS)

UNCLOS (Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi), yaklaşık 100 maddelik alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerini düzenleyen bir sözleşmedir.

Sözleşmenin 15. Bölümü, anlaşmazlık çözüm prosedürlerini detaylandırır ve bu prosedürler, ayrı bir protokolde değil, doğrudan sözleşmenin bir parçası olarak yer alır. Bu ayrım oldukça önemlidir. Bir devlet, UNCLOS’a taraf olduğunda, anlaşmazlık çözüm prosedürlerini de bir bütün olarak kabul etmiş olur. Ayrıca, UNCLOS’a ilişkin hiçbir çekinceye (reservation) izin verilmez; bu da devletlerin bu yükümlülüklerden vazgeçemeyeceği anlamına gelir.

Sözleşme, devletlere anlaşmazlıklarını çözmek için çeşitli prosedürler arasında seçim yapma özgürlüğü tanır. 15. Bölüm’ün temel ilkesi, devletler anlaşmazlıklarını barışçıl yollarla çözmeyi seçtikleri sürece, çözüm yöntemlerini özgürce belirleyebilmeleridir.

Gönüllü ve Zorunlu Çözüm Prosedürleri

Gönüllü Prosedürler: Bu prosedürler, tarafların rızasına dayalı geleneksel yöntemlerdir ve şunları içerir:

• Müzakere,

• uzlaşma, ve;

• ayrı anlaşmalarla çözüm.

  
  

Zorunlu Prosedürler:Bağlayıcı üçüncü taraf kararlarına dayalı bu yöntemler, 15. Bölüm’ün 2. Kısmında düzenlenmiştir ve şunları içerir:

• Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi,

• Uluslararası Adalet Divanı,

• VII. ve VIII. Eklere göre oluşturulan tahkim heyetleri.

Bu prosedürlerin zorunlu kılınması, UNCLOS’un yenilikçi hükümlerini korumak ve sözleşmeye taraf olan devletler arasında eşitliği sağlamak amacıyla yıllar süren müzakerelerin sonucunda kabul edilmiştir.

Sınırlamalar ve İstisnalar

Bununla birlikte, bazı deniz hukuku konuları, politik olarak hassas kabul edildiği için zorunlu tahkim veya yargılamadan hariç tutulmuştur. 15. Bölüm’ün 3. Kısmı, bu istisnaları ve sınırlamaları düzenler. Devletler, yazılı bir bildirimle aşağıdaki üç kategoriyi zorunlu çözümden hariç tutabilir:

1. Deniz sınırlandırmaları, tarihi körfezler veya unvanlar,

2. Askeri veya kolluk faaliyetleri,

3. BM Şartı’na göre Güvenlik Konseyi’nin yetkisine tabi anlaşmazlıklar.

Gönüllü ve Zorunlu Prosedürler Arasındaki İlişki

Gönüllü prosedürler, zorunlu olanlara göre önceliklidir. Örneğin, iki devlet müzakere ile bir anlaşmazlığı çözmeyi kabul etmişse, aşağıdaki iki şart gerçekleşmeden zorunlu prosedürlere başvurulamaz:

1. Müzakere yoluyla bir çözüme ulaşılamamış olması,

2. Anlaşmazlığı çözmek için kararlaştırılan prosedürün, zorunlu yöntemlere başvuruya engel teşkil etmemesi.

UNCLOS’un 281. Maddesi bu durumu açıkça ifade eder. Ayrıca, UNCLOS kapsamında bir anlaşmazlık söz konusu olduğunda, taraf devletlerin çözüm yollarını tartışmak için görüş alışverişinde bulunma yükümlülüğü vardır. Bu, müzakerelerin önemini vurgular.